Rắn chàm quạp là vua của các loài rắn hổ mang. Chúng có chiều dài thân vào khoảng 1m, màu nâu đỏ tía hoặc nâu, có 9 vẩy che rắn chắc trên đầu. Các hoa văn trên thân gồm từ 19 – 31 dấu hình tam giác có màu sẫm.
Rắn chàm quạp còn có tên gọi khác là khô mộc xà hay lục Malaysia, lục nưa. Chúng thường sống ở rừng cao su vùng Đông Nam bộ. Loại rắn này có thân màu nâu đỏ, đầu hình tam giác. Dọc sống lưng là các hình tam giác màu nâu, đối xứng như cánh bướm. Vết thương do chúng cắn gây đau dữ dội, sưng.
Xem Nhanh
1. Mô tả
1.1 Kích thước
Rắn chàm quạp có tổng chiều dài trung bình là 76cm, với con cái dài hơn con đực một chút. Đôi khi, chúng có thể dài tới 91cm.
1.2 Hình dáng
Mặt sau rắn chàm quạp có màu hơi đỏ, hơi xám hoặc nâu nhạt, với hai dãy đốm hình tam giác viền đen lớn, màu nâu sẫm, nằm xen kẽ hoặc đối diện nhau. Ngoài ra còn có một dải đốt sống mỏng màu nâu sẫm, có thể bị gián đoạn hoặc không rõ ràng trong một số mẫu vật.
Môi trên của chúng có màu hồng hoặc hơi vàng và có bột với màu nâu. Có một sọc chéo màu nâu sẫm, rộng, viền đen từ mắt đến khóe miệng, với một đường sọc màu nhạt hẹp hơn ở phía trên. Bụng có màu hơi vàng, đồng nhất hoặc dạng bột hoặc có đốm nâu xám.
Vảy lưng nhẵn xếp thành 21 hàng ở giữa thân. Não bụng 138-157; toàn bộ tấm hậu môn; các cặp con 34-54.
Chàm quạp là loài rắn hổ châu Á duy nhất có vảy vương miện lớn và vảy lưng nhẵn.
2. Phạm vi địa lý
Rắn chàm quạp tìm thấy nhiều nhất tại Ninh Thuận (Nha Hố, Phan Rang), Sông Bé (Bến Cát, Lộc Ninh, Thủ Dầu Một), Bà Rịa – Vũng Tàu, Tây Ninh, Đồng Nai (Biên Hòa, Long Bình, Xuân Lộc), An Giang (Phú Vinh)
Cũng tìm thấy chúng ở vùng trồng nhiều cây cao su và cây điều.Thuộc các tỉnh vùng Đông Nam Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, núi Cấm (An Giang) và khu vực núi đá vôi Nam bộ như Kiên Lương, Hà Tiên thuộc tỉnh Kiên Giang.
Tìm thấy ở Nepal, Thái Lan, Campuchia, Lào, Tây Bắc Malaysia và trên đảo Java của Indonesia.
Xem thêm:
- Chim bìm bịp và những điều mà bạn không thể ngờ
- Hướng dẫn nuôi chim sáo cảnh và những điều thú vị về chim sáo
- Top 5 loài trong thế giới động vật săn mồi nguy hiểm nhất
- Top những con rắn độc nguy hiểm nhất thế giới hiện nay
3. Môi trường sống và chế độ ăn uống
Rắn chàm quạp thích rừng ven biển, thích độ ẩm cao, bụi tre, đất nông nghiệp chưa sử dụng và mọc um tùm, vườn cây ăn quả, đồn điền cũng như rừng xung quanh đồn điền, nơi nó tìm kiếm chuột.
Chúng là loài ăn đêm, và sống trên mặt đất. Chúng thường rất ù lỳ vào ban ngày và khá linh hoạt vào ban đêm. Khi chuẩn bị tấn công, rắn chàm quạp thường khoanh mình lại, cổ uốn hình chữ S, lúc tấn công thì tốc độ cực kỳ nhanh một cách bất ngờ.
Thức ăn chính là ếch, nhái, một số loài lưỡng cư khác, đôi khi chúng còn ăn cả loài gặm nhấm, chim và các loài rắn khác.
4. Sinh sản
Loài này nổi tiếng là xấu tính và nhanh nhẹn. Ở miền bắc Malaysia, hàng năm có khoảng 700 vụ bị rắn chàm quạp cắn với tỷ lệ tử vong khoảng 2%. Đáng chú ý là ít vận động, nó thường được tìm thấy ở cùng một vị trí vài giờ sau một sự cố liên quan đến con người.
Các con cái đẻ từ 13 đến 30 trứng và canh giữ trong suốt khoảng thời gian từ 5 đến 7 tuần lễ ấp trứng. Chàm quạp con dài từ 13 – 20cm trông giống như rắn trưởng thành. Loài rắn này sống trên cạn này thích những khu đất rừng thấp, khô ráo nhưng đã được tìm thấy ở độ cao 2000m. Có nọc độc và khả năng gây chết người.
5. Nọc độc
5.1 Biểu hiện
Nọc độc của rắn chàm quạp gây đau dữ dội và sưng cục bộ và đôi khi hoại tử mô, những trường hợp tử vong không phổ biến. Nhiều nạn nhân còn lại với tình trạng rối loạn chức năng hoặc cắt cụt tứ chi do không có thuốc kháng nọc độc và điều trị sớm.
Trong một nghiên cứu năm 2005 về 225 vết cắn của chàm quạp (Calloselasma rhodostoma) ở Thái Lan, hầu hết các nạn nhân có các triệu chứng nhẹ đến trung bình, nhưng 27 trong số 145 bệnh nhân (18,6%) bị sưng chân tay vĩnh viễn.
Chỉ có hai trường hợp tử vong (liên quan đến xuất huyết não) và không phải cắt cụt chi. Chất antivenin được sản xuất ở Thái Lan dường như có hiệu quả trong việc đảo ngược quá trình đông máu do nọc độc rắn chàm quạp gây ra.
Hầu hết bệnh nhân vẫn ổn định và không cần dùng antivenin. khuyến cáo rằng nạn nhân không nghe thầy lang và tránh lạm dụng garô khi bị chúng cắn. Trong giai đoạn tiền cứu của nghiên cứu, các vết rắn chàm quạp cắn xảy ra quanh năm nhưng chủ yếu vào đầu mùa gió mùa (tháng 5 và tháng 6).
5.2 Điều trị huyết khối
Nọc độc của rắn chàm quạp này được sử dụng để phân lập một loại enzym giống thrombin gọi là ancrod. Enzyme này được sử dụng trong lâm sàng để phá vỡ và làm tan huyết khối (cục máu đông) ở bệnh nhân và giảm độ nhớt của máu để giúp ngăn ngừa đau tim và đột quỵ.
Khi bị rắn chàm quạp cắn, chỗ bị cắn sẽ bị sưng nề, nổi bóng nước, tím đen và có dấu hiệu ngoại tử. Máu đông ở 1 vài chỗ, đôi lúc gây đột quỵ, vỡ mạch máu, gây xuất huyết nội.
Lượng nọc độc của rắn chàm quạp có thể nhanh chóng làm tê liệt hệ thần kinh của các con mồi như chuột, chim và một số loại động vật nhỏ khác, sau đó khiến cho tim của nạn nhân ngừng đập chỉ một vài phút sau khi bị cắn.
Khi con người bị rắn chàm quạp cắn, chất độc từ răng nanh của chúng sẽ ngấm vào vết thương, vào máu, làm phá vỡ các tế bào thành mạch và gây ra hiện tượng chảy máu bên trong rất nguy hiểm. Trong một số trường hợp, vết cắn của rắn chàm quạp có thể dẫn tới tử vong cho con người.
6. Cách phòng tránh bị cắn
6.1 Nguyên nhân
Bị rắn độc cắn đặc biệt rắn có tên chàm quạp là tai nạn thường gặp trong mùa mưa. Nhiều nạn nhân rơi vào tình trạng nguy kịch, thậm chí tử vong do chủ quan, thiếu kiến thức sơ cứu. Do đó, nhận biết các loài có nọc độc và cách sơ cứu là điều quan trọng để sống sót nếu không may bị rắn cắn.
Đây là loài rắn có tính phục kích, nếu thấy động rắn chàm quạp sẽ đứng im màu của rắn giống màu của đất hoặc lá cây khô. Nên cách tốt nhất là phải có cây dò đường khi đi vào bụi rậm, rừng để rắn di chuyển ra chỗ khác.
Rắn chàm quạp thường nằm cuộn tròn trong lá cây khô nên rất khó phát hiện. Sau khi cắn, chúng thường nằm yên tại chỗ, không di chuyển nên được nhận diện dễ dàng. Luôn dọn lá khô trong vườn, mang theo đèn khi đi trong đêm.
Tốt nhất là khi đi ruộng, rẫy thì mang ủng bảo hộ để giảm thiểu tối đa bị rắn rết cắn, nhưng cũng cần chú ý răng rắn chàm quạp có thể xuyên qua ủng cao su vì rất sắc.
6.2 Cách thức sơ cứu
- Chụp lại hình ảnh con rắn hay con vật đã cắn mình để làm tư liệu hay biết chính xác cách chữa hơn.
- Dùng gậy hoặc vật dụng khác để xua đuổi rắn chàm quạp đi nơi khác nếu không bạn sẽ là nạn nhân thứ hai.
- Rửa vết thương bằng nước sạch, thuốc sát trùng.
- Nới rộng quần áo, không để bó chật cho nạn nhân dễ thở. Nẹp chi bị cắn tránh bị uốn cong và di chuyển làm tăng hấp thu nọc rắn chàm quạp vào cơ thể.
- Luôn làm cho nạn nhân thức, trò chuyện hỏi, lây nạn nhân đến khi đưa đến bệnh viện.
- Không được cắt, rạch vết cắn, hút máu ra ngoài trên vết cắn của rắn chàm quạp vì gây chảy máu, nhiễm trùng.
- Không đắp đá hay chườm lạnh, lá thuốc sẽ làm nhiễm trùng và chậm quá trình tiếp cận cơ sỡ y tế gần nhất.
- Nếu có dấu hiệu ngừng tuần hoàn, người bị rắn chàm quạp cắn cần được hô hấp nhân tạo, ép tim tại chỗ và chờ nhân viên y tế đến cấp cứu.
- Gọi 115 hoặc đưa đến cơ sở gần nhất.
6.3 Các triệu chứng
Sau khi bị rắn chàm quạp cắn, toàn thân bệnh nhân thường có cảm giác mệt, ngất, nôn ói, đau bụng, tiêu chảy và tụt huyết áp. Các triệu chứng xuất huyết có thể diễn ra sau đó từ 30 phút đến vài ngày sau.
Các triệu chứng này xuất hiện càng nhanh mức độ nhiễm độc toàn thân càng nặng: Xuất huyết da niêm, chảy máu răng lợi, xuất huyết tiêu hoá trên (ói ra máu, tiểu máu, bệnh nhân nữ có ra huyết âm đạo và bệnh nhân hôn mê do xuất huyết não.
Khi bệnh nhân hôn mê do rắn chàm quạp cắn thường được chọc dò tủy sống. Đối với phụ nữ có thai, biểu hiện lâm sàng rất nặng: nguy cơ sảy thai gây xuất huyết ồ ạt tử vong cả mẹ lẫn con; hoặc thai chết lưu. Phụ nữ đang trong chu kỳ kinh nguyệt thì tình trạng chảy máu rất nghiêm trọng.
7. Phân loại nhiễm độc khi bị cắn
7.1 Nhiễm độc nhẹ
Có dấu răng của rắn chàm quạp, có triệu chứng đau nhẹ, sưng không quá 01 khớp, không hoại tử) và không có dấu hiệu lây lan ra toàn thân. Rửa sạch vết thương và đưa ngay đến bệnh viện gần nhất.
7.2 Nhiễm độc trung bình
Có dấu răng, có triệu chứng tại chỗ (đau, sưng quá 02 khớp, hoại tử nhỏ) và không có dấu hiệu toàn thân. Xét nghiệm đông máu có rối loạn nhẹ.
7.3 Nhiễm độc nặng
Dấu răng của rắn mang tên chàm quạp này, có triệu chứng tại chỗ (đau, sưng quá 02 khớp hoặc sưng nề lan đến thân mình, hoại tử lan rộng) và dấu hiệu toàn thân rầm rộ. Nạn nhân ngất, nôn, ói. Xét nghiệm đông máu có rối loạn nặng.
8. Cách phòng bị
Phần lớn các trường hợp bị rắn họ chàm quạp cắn là do con người chủ động bắt rắn hoặc trêu rắn (vô tình hoặc cố ý làm cho rắn cảm thấy bị đe dọa). Các biện pháp sau có thể giúp giảm nguy cơ bị rắn cắn:
1. Tìm hiểu về các loài rắn trong khu vực đặc biệt là khu vực mình đang sống. Biết rắn chàm quạp thích sống hoặc ẩn nấp, thời gian trong năm, trong ngày và kiểu thời tiết nào rắn thường hoạt động nhất. Ví dụ mùa hè, mưa, trời tối.
2. Đặc biệt sau các cơn mưa, khi có lũ lụt, mùa màng thu hoạch và thời gian ban đêm. Đây là thời gian tốt nhất để rắn chàm quạp hoạt động.
3. Đi ủng, giày cao cổ và quần dài khi đi trong đêm tối, đi khu vực nhiều cây cỏ. Dùng đèn, gậy khi đi ban đêm.
4. Hạn chế tối đa tiếp xúc với rắn chàm quạp: không biểu diễn rắn, không cầm, không đe dọa rắn. Không bẫy rắn, đuổi hoặc dồn ép rắn chàm quạp trong khu vực khép kín.
5. Không nằm ngủ trực tiếp trên nền đất, ruộng vào ban đêm. khi ngủ phải nằm trên giường, giăng mùng để ngủ.
6 Không để trẻ em chơi gần khu vực bụi rậm, trong tối, chạng vạng tối, ít người lui tới như các đống gạch vụn, đống đổ nát, tổ mối, chuồng gà, ổ gà, nơi nuôi các động vật của gia đình.
Rắn chàm quạp rất độc và có khả năng sinh sản nhanh. Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Chúng ta nên hết sức thận trọng, tìm hiểu kỹ về cách phòng và ngừa khi bị rắn cắn. Cần dọn dẹp nhà cửa, khu vực chuồng nuôi, rẫy, phát hoang bụi rậm thường xuyên. Khi có hoạt động của con người thường xuyên thì rắn sẽ rời đi.
